آشنایی با انواع فرش دستباف بختیاری

فرش دستباف بختیاری یک نمونه باازش از هنر ایران است که نمود زیبایی از فرهنگ و هنر اصیل ایرانی دارد. در جنوب شرقی ایران استانی به نام چهارمحال و بختیاری وجود دارد. کسانی که در این استان زندگی می‌کنند، در بافندگی فرش دستی بر آتش دارند. فرش‌بافی ابتدا بین روستاییان و عشایر و بعد بین شهرنشینان این حوالی رواج پیدا کرد. در بین عشایر این منطقه داشتن قالی یک چیز لوکس به حساب می‌آید. قالی‌هایی که در این استان بافته می‌شوند، نه تنها در سایر مناطق ایران که در تمام دنیا معروف هستند. طرح‌های این قالی‌ها کاملا ذهنی بوه و به ذوق و سلیقه بافنده آن بستگی دارد. در ادامه به معرفی انواع فرش دستباف بختیاری و بررسی ویژگی‌های این فرش می‌پردازیم.

در خیلی از خانه‌های استان چهارمحال و بختیاری دار قالی برقرار است. این قالی‌ها از نظر رنگ و نقشه و بافت با دیگر قالی‌ها تفاوت‌های زیادی دارند. قالیچه‌های بختیاری را می‌توان توسط نقش و نگارها، درختان و گل‌های نقش بسته در آن‌ها شناسایی کرد. برای اینکه بهتر با قالی‌های بختیاری آشنا شوید، در ادامه ویژگی‌های فرش دستباف بختیاری را بررسی می‌کنیم.

ویژگی‌های فرش دستباف بختیاری

وقتی صحبت از معرفی انواع فرش دستباف بختیاری می‌شود، لازم است که یک دید کلی به موضوع داشته باشید و تمام موارد را در این خصوص بررسی کنید. در ادامه به معرفی انواع فرش دستباف بختیاری می‌پردازیم.

• رنگ در فرش دستباف بختیاری

موضوعی که به خصوص در گذشته می‌توانستیم به عنوان یک مزیت در فرش‌های دستباف بختیاری مد نظر قرار دهیم، این بود که رنگ در فرش دستباف بختیاری معمولا از مواد طبیعی و گیاهی بودند. زنان عشایر بختیاری در زمان کوچ گیاهانی که برای رنگ‌آمیزی الیاف مناسب بودند را پیدا کرده و جمع‌آوری و خشک می‌کردند و خودشان الیاف رنگی مورد نیاز فرش را تهیه می‌نمودند. برای این منظور آن‌ها با شناختی که از گیاهان داشتند، آب را می‌جوشاندند و مایع رنگی گیاهان را استخراج کرده و رنگ‌های طبیعی درست می‌کردند. البته به خاطر مشقت‌های زیادی که برای انجام این کار باید تحمل کرد، در فرش دستباف مدرن دیگر این شیوه از رنگرزی منسوخ شده است و به جای آن از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌شود.

در هر صورت رنگ‌های گیاهی متناسب با طرح‌های انتخابی بررسی شده و چیدمان رنگ‌ها با دقت انتخاب می‌شود. نوع رنگ لاکی و سبز خاص قالی بختیاری از مهم‌ترین ویژگی‌های فرش‌های دستباف بختیاری است که با دیگر موارد مشابه در فرش‌های ایرانی متفاوت است. رنگ در فرش دستباف بختیاری بیشتر در زمینه‌های قرمز، آبی روشن، آبی سیر، سبز، نارنجی و زرد موجود بودند.

• ابعاد فرش دستباف بختیاری

با اینکه قالی‌های دستباف بختیاری تنوع خوبی دارند اما معمولا اندازه آن‌ها کوچک است. ابعاد قالی‌های سجاده‌ای بختیاری 1.30 تا 2.40 متر است و قالی‌های متوسط آن 2.5 در 3.4 متر است. بعد از این ابعاد، قالی‌هایی با ابعاد بزرگ هم دیده می‌شود که گاهی هم در بین آن‌ها قالی‌های مربعی هستند.

فرش دستباف بختیاری را از کجا بخریم؟

فروشگاه ملکشاه یک فروشگاه اینترنتی است که انواع فرش‌ها با طرح و رنگ متنوع و مختلف را در اختیار شما قرار می‌دهد. با مراجعه به این فروشگاه اینترنتی می‌توانید اقدام به خرید فرش دستباف بختیاری بکنید.

خاستگاه فرش دستباف بختیاری

فرش بختیاری همانطور که از نام آن هم مشخص است، به استان چهارمحال و بختیاری مربوط می‌شود که در آن کهن‌ترین مردم اصیل ایران زندگی می‌کنند. مردم این استان از عشایر و روستانشینان گرفته یا اهلی شهرها در بافندگی این فرش‌ها دست دارند.

فرش به نوعی با پوست و خون مردم این استان درهم آمیخته است و مدل‌های متعدی از فرش‌های بختیاری در این استان وجود دارند. زنان و دختران بختیاری در بافت این فرش‌ها روشی را به کار می‌گیرند که نمونه آن در کمتر جای دنیا دیده می‌شود‌. آن‌ها برای هیچ طرح و گره‌ای نقشه و طرح از پیش آماده شده ندارند. آن‌ها فقط وقتی به سراغ نقشه می‌روند که بخواهند یک فرش سفارشی آماده کنند. بافتن فرش بدون نقشه باعث شده است که طرح‌های قالی‌ها تنوع بی‌نظیری داشته باشد. هر فرش برخاسته از سلیقه و ابتکار عمل بافنده خود است و هیچ دو فرشی کاملا شبیه به هم نیستند.

معرفی انواع طرح های فرش دستباف بختیاری

بیشتر فرش‌های بختیاری نقشه خشتی واضح یا طرح باغی مشبک دارند که نقش پرندگان یا گیاهان مختلف هر خانه یا قسمتی از آن را پر کرده ‌است. قسمت‌بندی فرش می‌تواند چهارگوش، لوزی یا شش ضلعی باشد. ویژگی جالب توجه فرش‌های خشتی این است که رنگ و نقش‌ونگار هر قسمت از آن با بخش کنار آن متفاوت است. نتیجه نهایی ترکیبی مسحورکننده از طرح‌ها و رنگ‌هایی است که می‌توان تا ساعت‌ها به آن خیره ماند و از زیبایی آن لذت برد. پرطرفدارترین نقشه فرش بختیاری طرح خشتی است که زمینه باغی دارد و تقسیم‌بندی‌های چهارگوش یا خشت‌های آن با گل‌های رز، گل‌های دیگر و پیچک‌ها جان گرفته‌اند. زمینه مملو از آرایه گل و بته و نقشه مشبک یک دیگر از طرح‌های محبوب فرش‌های بختیاری است. گل‌های رز در نقشه این فرش‌ها به وضوح بازتابی از تاثیر قالیبافی فرانسه و ابوسن است. بیشتر فرش‌های بختیاری قدیمی‌تر نقشی از گونه‌های جانوری و گیاهی بومی دارند. اما کم‌کم طرح‌های متنوع‌تری در نقوش فرش‌ها ظاهر شد تا بتواند سلیقه بازارهای جهانی را اقناع کند. امروزه حتی فرش‌هایی که درون‌مایه سنتی نداشته باشند هم بافته می‌شوند. طرح‌های منحنی برخلاف بیشتر فرش‌های ایرانی کمتر در فرش‌های بختیاری دیده می‌شوند. هر چند نقشه‌های هندسی در بعضی از فرش‌های چهارمحال و بختیاری وجود دارد.

فرش خشتی پرطرفدارترین نقشه فرش بختیاری است که خشت به خشت آن با نقش و نگارهایی که مملو از پرندگان و جانوران و گیاهان زیبا است، پر شده. طرح شطرنجی یا باغی مشبک فرش‌های خشتی کاملا واضح است. یکی از ویژگی‌های فرش طرح خشتی بختیاری تفاوت داشتن نگاره‌ها ور نگ‌های هر بخش است که با بخش مجاور فرق دارد و ترکیب منحصر به‌فردی ایجاد کرده است.

مفهوم باغ در فرش های بختیاری

قرن‌ها است که باغ بهشت، الهام‌بخش خیلی از هنرمندان بوده است. در قالیبافی هم گونه‌های مختلفی از طرح باغی تجسمی از باغ بهشت است که بافندگان و طراحان این مفهوم غنی را برای جاویدان کردن تصورات خود انتخاب کرده‌اند. باغ بهشت در قالیبافی سنتی ایرانی هم جایگاه ویژه‌ای دارد. فرش باغی نمونه‌ای از آثار هنرمندان است که معمولا ترنج مرکزی ندارد و با درختان و گیاهان خیالی تزئین شده است. نقش چهارباغی هم نقشه پرطرفداری است که عموما مستطیلی بوده و به طور متقارن به چهارخانه تقسیم شده است. در نهر متقاطع در نقشه چهارباغ تقسیم کننده را می‌سازند و یک دریاچه نقطه کانونی و مرکزی آن است؛ هر یک از این چهار خانه مملو از درختان و پرندگان است. طرح چهارباغ گاهی چهارفصل هم خوانده می‌شود. عناصر نقشه فرش عموما مقطعی از باغ است که جریان آب، درختان، گل‌ها، پرندگان یا جانوران را نشان می‌دهد. برای مثال، درخت کاج، سرو و بید مجنون در خیلی از فرش‌های بختیاری دیده می‌شوند. البته عناصر باغ به نسبت تصورات بافنده گاهی حالت انتزاعی دارد.

طرح‌های مرسوم در فرش دستباف بختیاری

• ترنجی
• سرو و کاج قابی سماوری
• خشتی
• گلدانی شرایی
• گلدانی و درختی
• گل مینا

مشخصات فرش بختیاری

• طرح فرش بختیاری: آشناترین طرح فرش‌های بختیاری طرح باغی است که خانه‌ها یا خشت‌های آن با گل و پیچک مزین شده‌اند. زمینه با طرح مشبک و آرایه‌های گل و بوته و طرح‌های دیگر فرش بختیاری بوده که نمونه بارز آن فرش‌های لچک ترنج سامان است.
• کیفیت: در چهارمحال‌وبختیاری فرش‌هایی با کیفیت‌ها و قیمت‌های مختلف دیده می‌شوند که از فرش‌های معمول مصرفی تا فرش‌های فاخر کلکسونی متغیر هستند. فرش حوری کیفیت پایینی دارد اما فرش‌های بی‌بی باف  Chapel Shotur و سامان‌‌ را می‌توان در رده‌بندی خوب تا مرغوب جای داد.
• شکل و ابعاد فرش دستباف بختیاری: معمولا فرش‌های کوچک و بزرگ در اندازه تا 1.50 در 2.20 متر و رانرهای باریک بافته می‌شود. فرش‌هایی به اندازه اتاق هم تا اندازه 4 در 5 متر در کارگاه‌ها بافته می‌شود.
• رنگ در فرش دستباف بختیاری: فرش بختیاری تنوع رنگ بالایی دارد و آفریده‌های چند صد روستای چهارمحال و بختیاری از نظر تنوع رنگ بی‌نظیر هستند. رنگ‌های اصلی طیف‌های گوناگونی از سفید، عاجی، قرمزها، قهوه‌ای‌ها، سبزها و زردهای متعدد است که گاهی آبی هم در آن استفاده شده است. رنگرزهای طبیعی طیف رنگی هماهنگی به خصوص در فرش‌های قدیمی بی بی باف تولید می‌کنند.
• بافت: با اینکه همه فرش‌های بختیاری از پشم گوسفندان گله خود بافنده بافته می‌شود، اما فرش‌ها کیفیت متفاوتی با هم دارند و ممکن است از رنگ کدر تا مات یا درخشان با هم تفاوت داشته باشند. پرز فرش هم به اندازه متوسط رو به بلند تا بلند بافته کوتاه می‌شود.
• دار: دار قالی بختیاری تار و پودی پنبه‌ای دارد.
• گره‌ها: قالی بختیاری با گره‌های ترکی بافته می‌شود که تراکم آن‌ها از بسیار ریز تا ظریف متوسط متغیر است.
• قیمت: فرش‌های بختیاری قدیمی و آنتیک گنج‌های نادری هستند که با قیمت بالا به مجموعه‌داران فرخته می‌شوند. فرش‌های عشایر جذابیت خاصی دارند و پتینه زیبایشان آن‌ها را از دیگر فرش ها متمایز می‌کند. فرش‌های قدیمی بختیاری ارزش بالایی دارند اما فرش‌های جدیدتر از قیمت معقولی برخوردار هستند.

جمع بندی

فرش دستباف بختیاری از جمله فرش‌هایی است که سابقه و قدمت بسیار زیادی در ایران دارد. از قدیم تا کنون این فرش‌ها به عنوان یک کالای لوکس برای خانه خود افراد یا برای کسب درامد بافته می‌شده‌اند. فرش‌های دستباف بختیاری طرح و رنگ‌بندی منحصربه‌فردی دارند که آن‌ها را از دیگر فرش‌ها متمایز می‌کند. نقوشی از طبیعت و حیات وحش بومی منطقه همیشه جایگاه ویژه‌ای در بافت این فرش‌ها داشته است.

مقالات پیشنهادی:

طریقه نصب تابلو فرش روی دیوار

نحوه تا کردن فرش

از بین بردن بوی نم فرش

فرش چند متری بخرم؟